kutubhona

Шу ерда бир савол туғилади: Модомики, муқимликда қарз савдосини ёзиш, сафарда, ёзувчи топилмай қолган пайтда эса гаровга нарса бериш мандуб экан, энди муқимликда ёзувчи топилиб турган пайтда ҳам гаровга нарса қўйиш мумкинми? Ёки сафарда ёзувчи топилиб турган пайтда ҳам гаровга нарса қўйиш мумкинми?

Бунга жавоб шуки, ҳа, шундай қилиш жоиз. Фақат бу пайтда гаровга нарса қўйишнинг ҳукми мандуб эмас, мубоҳ бўлади.

Бунга далил қуйидагича бўлади:
а) Аввало муқимликдаги ҳолат ҳақида гапирадиган бўлсак, Бухорий Оиша р.а.дан ривоят қилган ҳадисда шундай дейилади:

«أَنَّ النَّبِيَّ A اِشْتَرَى مِنْ يَهُودِيٍّ طَعَامًا إِلَى أَجَلٍ وَرَهَنَهُ دَرْعًا لَهُ مِنْ حَدِيدٍ»
«Пайғамбар с.а.в. бир яҳудийдан маълум муддатга (пулини кейинроқ тўлайдиган бўлиб) бир ейимлик сотиб олганлар ва ўзларининг темир совутларини гаров сифатида қолдирганлар».89 Насоий Ибн Аббосдан ривоят қилган ҳадисда эса бундай дейилган:

«تُوُفِّيَ رَسُولُ اللهِ A وَدِرْعُهُ مَرْهُونَةٌ عِنْدَ يَهُودِيٍّ بِثَلاَثِينَ صَاعًا مِنْ شَعِيرٍ لِأَهْلِهِ»
«Пайғамбар с.а.в. вафот этган пайтларида у кишининг совутлари бир яҳудийда ўз оиласи учун сотиб олган ўттиз соъ (ўлчов бирлиги) арпага гаровда эди».90

Пайғамбар с.а.в.нинг қилган ишлари талабни ифодалайди. Қатъий қарина ҳам, таржиҳ қилувчи қарина ҳам бўлмаганлиги ва бу иш қурбат (Аллоҳга яқинлик ҳосил қилиш) ҳам саналмаганлиги учун муқимликдаги гаровга қўйиш мубоҳ бўлади. Ёзишнинг имкони бор бўлган тақдирда ҳам ёзиш мандуб, гаровга қўйиш эса мандуб бўлаверади.

б) Сафардаги ҳолат хусусида тўхталадиган бўлсак, Аллоҳ Таоло айтади:

وَإِن كُنتُمْ عَلَى سَفَرٍ وَلَمْ تَجِدُواْ كَاتِباً فَرِهَانٌ مَّقْبُوضَةٌ
(Агар сафарда бўлсангиз ва котиб топа олмасангиз (берилган нарса эвазига) қўл билан тутгудек гаров олинг!) сафарда ёзувчининг бўлмаслиги кўпинча учрайдиган ҳолат эътибори биландир. Яъни, у замонларда саводли одамлар кам бўлгани сабабли кўпинча сафарда ёзувчи топилмай қолган. Шунинг учун бу ердаги қайднинг (васфнинг)

(89) Бухорий: 2700.

(90) Насоий: 4572. Бухорий: 2759, 4197. Аҳмад: 1/46, 361. Ибн Ҳиббон: 13/262.